Geçmişte, kabilelerden birinin neredeyse büsbütün yok olmasına kadar varan savaş ve düşmanlıklar, daha değerli ve büyük bir maksat için bir kenara bırakılmış durumda: Brezilya hükümetinin, hayatlarını tehdit ettiğini düşündükleri Amazon siyasetine daima birlikte direnmek…
Xingu ırmağının etrafında yaşayan farklı etnik kökenlerden yerli halkları biraraya getiren, Birleşmiş Milletler Genel Şurası şekli bir kongre daveti yapıldı.
Üç gün süren büyük kongre Kayapo topraklarındaki Kubenkokre köyünde gerçekleşti.
14 farklı etnik kümenin yanısıra ırmağın kıyısında yaşayan dört topluluğun da temsilcileri de katıldı.
Brezilya Devlet Lideri Jair Bolsonaro, etraf maddelerindeki gözetici hususları kaldırarak yerli halkın ömür alanları da dahil Amazon bölgesinde maden çıkarma ve tarımı teşvik etmeyi planlıyor.
Yerli önderler, Bolsonaro’nun bu yılın Ocak ayında iktidara gelişinden bu yana daha yasal düzenlemeler değişmeden bölgelerindeki yasa dışı madencilik ve kerestecilik faaliyetlerinin arttığını söylüyorlar. Bu faaliyetlerin bölgedeki akarsuların kirlenmesine yol açacağından da büyük tasa duyuyorlar.
Kayapo kabilesi önderlerinden Mudjire Kayapo toplantıda “Bugün yalnızca bir düşmanımız var. Brezilya hükümeti, Brezilya devlet lideri ve yerli olmayan işgalciler” diyor.
“İç çatışmalarımız var lakin bu hükümetle uğraş konusunda birlikteyiz” diye sürdürüyor.
Kadkure Kayapo da “Geçmişteki yanılgıları tekrarlamayalım. Bundan bu türlü birleşelim” diye ekliyor.
Çevre tehdidi
Brezilya uzay kurumu INPE’nin elindeki uydu imajlarına nazaran bu yıl Amazon ormanlarında irili ufaklı 47 bine yakın yangın çıktı. Ülkede çıkan toplam yangınların yarıdan fazlası bu.
Ağustos ayı Amazonlar açısından 2010 yılından bu yana en makus devir oldu ve yaklaşık 31 bin yangın çıktı.
Geçen yılın birebir periyodunda Amazonlarda çıkan yangınlar bunun üçte biri kadardı.
Çevreciler bundan Brezilya devlet liderinin siyasetlerini sorumlu tutuyor ve Bolsonaro’nun seçildiğinden beri hayvancılık yapan çiftçileri orman alanı açmaya teşvik ettiğini söylüyorlar.
Bolsonaro ise yangınlardan sonra ortaya çıkan büyük öfke karşısında “sahte haberler” tezini gündeme getirdi.
Daha evvel yangınlarla ilgili bilgileri kamuoyuna açıklayan Brezilya uzay kurumu INPE’nin müdürünü vazifeden alan Bolsonaro, kurumun bilimsel datalarının tartışmalı olduğunu öne sürdü.
Yerli halkları en çok kaygılandıran şey hükümetin madencilikle ilgili planları. Bolsonaro yerlilerin yaşadığı topraklarda maden arama müsaadesi vermeyi istiyor ancak bunun için Kongre’nin de onayını alması gerekiyor.
Şu anda yerlilerin yaşadığı müdafaa alanlarında madencilik yapılması yasak. Ama uydu imgelerinde madencilerin bu topraklarda Ocak ayından bu yana yasa dışı faaliyetlerini artırdıkları dikkat çekiyor.
Aynı vakitte Brezilya Etraf Kurumu IBAMA da bu bahisteki kontrolleri gevşetmiş görünüyor. Yasa dışı aramalar ve öteki etraf cürümlerine ülke çapında kesilen para cezalarının ölçüsü geçen yıla nazaran yüzde 30’a yakın yani üçte teğe yakın azalmış.
BBC’ye bir mülakat veren Etraf Bakanı Ricardo Salles, cezalardaki düşüşün etraf maddelerine ahengin denetlenmesinde bir gevşeme olduğu biçiminde yorumlanamayacağını söyledi.
Madencilikten yana kabileler
Topraklarındaki madencilik faaliyetleri karşılığında ödenebilecek kiralar ya da hava parasına umut bağlayan ve bu yüzden karşı çıkmayan yerli kabileler de var.
Bu kümelerin yerli halklar kongresine çağırılmamış olması kimi temsilcilerce eleştiriliyor.
Orman Muhafaza Derneği temsilcilerinde Oe Kayapo “Burada yalnızca etraf, toprak ve su için gayret eden akrabalarımız var. Lakin topraklarında hayvancılık ya da madencilik yapılmasını isteyen akrabalarımız burada değil” diyor ve ekliyor:
“Kendimiz konuşup kendimiz mi dinleyeceğiz? Topraklarımızı savunma çabasını bazılarımız madencilik ve hayvancılığı savunurken mi sürdüreceğiz? Bu bizi zayıflatır. Bu türlü sürdüremeyiz.”
Toplantıda yerli halkların temsilcileri ağaç kesmeye alternatif ekonomik tahlil teklifleri üzerinde konuştular.
El sanatları ve lokal meyvelerin satışı yoluyla gelir elde
Husumetleri ve farklılıkları aşma adımları
Toplantıda, katılan kümelerin birçoklarının birebir kökenden bir lisan konuştuğu için takip edebildiği Kayapo lisanı ve hepsinin ikinci lisan olarak bildiği Portekizce kullanıldı.
En heyecan yaratan konuşmayı Para eyaletindeki Trincheira Bacaja muhafaza alanında yaşayan halkın başkanı Bepto Xikrin yaptı.
Xikrin, topraklarında bu yılın başından bu yana 400 civarında madenci ve kerestecinin yasa dışı faaliyet gösterdiğini söyledi.
Bacaja başkanı, toplumlarının kaygı içinde olduklarını ve ne yapacaklarını bilemediklerini anlattı.
İki Kayapo başkanı konuşma sırasında ayağa kalkarak işgalcileri kovmak için Bacaja’ya savaşçılarını göndereceklerini söyleyince büyük alkış aldılar.
Toplantının üçüncü ve son gününde sembolik bir gelişme daha yaşandı.
Kayapo kabilesi başkanları, uzun yıllardır düşman oldukları Panara kabilesi temsilcilerini klasik müziklerini söyleyip dans etmeye davet etti.
Bedenlerini tropik meyvalardan elde ettikleri boyalarla süsleyen 4 Panara delegesinin söyledikleri müzikler Kayapo’lar tarafından hararetle alkışlandı ve bu, kabilelerin düşmanlıklarını artık geride bıraktıkları halinde yorumlandı.
Neredeyse yok olacaklardı
Bu iki kabile ortasındaki kayıtlara geçen birinci savaş 1922’de yaşandı.
1968 yılında Kayapolar bir Panara köyünün tüm halkını öldürdüler.
1970’lerde Brezilya’yı kuzeyden güneye kesen BR-163 otoyolunun inşaatıyla Panara kabilesi yokolmaya güzelce yaklaştı.
Bu otoyol vaktin askeri diktatörlüğü tarafından Amazonları ülkenin geri kalanıyla bütünleştirme ve denetim planının bir modülü olarak yapılmıştı.
Sonuçta hayatta kalabilen lakin topraklarını kaybeden, açlıkla ve hastalıkla boğuşan 200 kadar Panara kabilesi mensubu güneydeki Xingu Yerli Müdafaa Parkı’na yerleştirildi.
1997’de Panara’lar BR-163 otoyolunun kestiği kendi topraklarına geri döndüler.
Burada bir muhafaza alanı oluşturulunca kabilenin nüfusu üçe katlandı.
Liderleri Sinku Panara tercüman aracılığıyla BBC’ye “Biz Kayapoları öldürdük, Kayapolar bizi öldürdü, Kayabi ile savaştık. Ancak beyaz adamdan gelecek tehdit hakkında hiç bir fikrimiz yoktu” dedi ve sürdürdü: “Onun için bir durup düşündük, uzlaştık, birbirimizle konuştuk ve artık savaşmayacağız. Zira artık birlikte savaşmamız gereken ortak çıkarlarımız var, bunu yapmalıyız ki yerli olmayanlar hepimizi öldürmesin.”