Buz katmanındaki kayıp o denli büyük çaplı ki dünyada deniz düzeyinde 1 milimetreden fazla yükselmeye neden oldu.
Araştırmacılar buz katmanındaki erimenin bu kadar hızlanması karşısında “hayrete düştüklerini” ve kıyı kentlerinin geleceği konusunda telaş duyduklarını belirtiyor.
Grönland’ın güneyindeki buzullardan biri, bu bölgeye haber için geldiğim 2004’ten bu yana 100 metreden fazla incelmiş.
Grönland neden kıymetli?
Grönland’daki buz katmanı İngiltere topraklarının 7 katı büyüklüğünde. Buzların kalınlığı birtakım yerlerde 2-3 kilometreyi buluyor.
Buradaki buzullar eridiğinde dünya çapında deniz düzeyi 7 metre yükselebilir.
Bunun olması yüzlerce, hatta tahminen de binlerce yılı bulabilir. Lakin önümüzdeki birkaç yıl içinde erime seviyesinde ufak bir artış, kıyı bölgelerinde yaşayan milyonlarca insan için büyük bir tehdit olacak.
Bangladeş, Florida ve İngiltere’nin doğusu su düzeyindeki yükselmeden birinci etkilenecek bölgeler ortasında yer alıyor.
Grönland birçok ülkeden uzak olsa da onun mukadderatı, deniz kıyı şeritlerini değiştirme, kıyıya yakın yaşayan insanları iç bölgelere göçe zorlama potansiyeli taşıyor.
Buradaki buzulları inceleyen bilim insanlarından biri olan ve Danimarka ve Grönland Jeoloji Araştırma Merkezi’nde çalışan Dr Jason Box, potansiyel tehlikelerin kendisini korkuttuğunu ve kıyı bölgeleri için gerekli planların yapılması gerektiğini söylüyor.
Grönland’daki buzullar ne kadar eriyor?
Yakın vakte dek buz katmanı genel olarak istikrar halindeydi; yani kışın yağan kar yazın eriyen buza çabucak hemen eşitti.
Hatta geçen yıl yeni buz ölçüsü eriyen ölçüsü aşmıştı, lakin bu pek alışılmış bir durum değil. Son 30 yılda Grönland giderek daha fazla buz kaybetti.
Ya yüzeydeki buz eriyip civardaki denizlere bol su bırakıyor ya da buzulların kenarlarından büyük kütleler kopup buz dağı biçiminde bir mühlet denizde dolaşıp sonra giderek eriyor.
Son yıllarda yüz milyarlarca ton buz kaybı oldu. Kaba bir iddiaya nazaran 362 milyar ton buzun erimesi, dünya çapında deniz düzeyinin 1 milimetre yükselmesine neden oluyor.
Bu evvel büyük bir ölçü olarak görünmeyebilir. Fakat 2012’de Grönland’da toplam buz kaybının 450 milyar ton oldu ve bu yıl da emsal bir kayıp olacak. Kimi araştırmacılar deniz düzeyindeki yükselmenin 2 mm olacağını söylüyor.
Antarktika’da eriyen buzulları ve ısının suyun genleşmesi üzere faktörleri de hesaba kattığımızda okyanuslardaki su düzeyinin yükselme oranı daha fazla olacak.
Dr Box’a nazaran, son yıllarda ortalama hava sıcaklığındaki artışın tesiri Grönland’daki buz katmanında hissediliyor. “Bu artış Grönland’daki buzullar için vefat fermanı, çünkü gelecekte hava sıcaklığındaki artışın daha da yükseleceğini varsayım ediyoruz.”
“Yani Grönland’ı kaybediyoruz. Sorun, bunun ne kadar süratli olacağı.”
Buz katmanının değişim suratı ne?
Buzullara ne olduğunu kendi gözlerimle gördüm. Güneydeki Sermilik buzulu dünyadaki en süratli küçülen buzullardan biri.
2004’te oraya ulaşmak için büyük buz dağlarını aşmamız gerekmişti. Buzulların ucuna çeşitli ölçüm aygıtları yerleştirmiş olan bilim insanları, buzul düzeyinin her ay bir metre kadar düştüğünü tespit etmişti.
Aradan geçen 15 yılda bu küçülme oranı o kadar arttı ki bu gidişimizde buzulların görüntüye damgasını vuran devasa kütlesinden kelam edilemezdi artık.
Box’un son ölçümleri bu yaz buzul düzeyinde 9 metrelik bir düşüş gösteriyor.
Bu 15 yılda Sermilik buzulunun düzeyinde 100 metrelik düşüş olmuş, yani yarı yarıya küçülmüş.
Buza ne oluyor?
Buzullarla kaplı Arktik bölgesi el değmemiş bembeyaz bir katman değil artık. Yüzey o denli kirli görünüyor ki Ay’da yürüdüğünü sanıyor insan.
Açık gri alanların yanı sıra daha koyu alanlar var. Çamur görünümlü bu bölgelere rüzgarın getirdiği toz ve kirliliğin neden olduğu sanılıyordu.
Ancak eriyen buzlarda yayılacak elverişli ortam bulan mikroskobik alglerin (yosun) yüzeydeki bu kararmaya yol açtığı anlaşıldı.
Alglerin yüzeyi karartması ise güneş ışınlarının daha fazla emilmesine neden olup erimeyi hızlandırdığı tespit edildi.
Araştırmaları kimler yürütüyor?
Buzullardaki bu değişimin yol açtığı sonuçlar milyonlarca insanı etkilediği için Grönland pek çok memleketler arası araştırmaların çekim merkezi haline geldi. Bu araştırmalar uydular, keşif uçuşları ve buzullara keşif seyahatlerini içeriyor.
ABD uzay araştırmaları merkezi NASA yıllardır buzulların erime nedenlerini ve bunun yol açabileceği sonuçları araştırıyor.
2005’te buz katmanlarının hareketi konusunda kıymetli bir keşifte bulunulmuştu.
Büyük buz kütleleri hareketsizmiş üzere görünse de aslında daima olarak kıyıya yaklaşıp baskı yaptığı ve bu hareketin yazları iki katına çıktığı görüldü.
Keşfedilen öbür bir şey de buzulların erimesine yalnızca havadaki ısınmanın değil, onlarla temas halindeki suyun ısınmasının da neden olmasıydı.
Box ve grubu ise sensör aygıtlarıyla buzul yüzeylerinin yüksekliği ve yansıtma oranını ölçerek yaşanan değişimi tespit etmeye çalışıyor.
Bilim insanları için en büyük zorluklardan biri, buz katmanını etkileyen düzenekleri anlayıp deniz düzeyindeki yükselme konusunda emniyetli kestirimlerde bulunmak.
Japonya Meteoroloji Merkezi’nden Dr Masashi Niwano, “Buz katmanı kütlesinin küçüldüğü kesin. Bunun deniz düzeyinde yükselmeye neden olacağı da kesin. Ancak şimdi anlamadığımız birçok fizikî süreçler kelam konusu olduğundan geleceğe yönelik varsayımlarda bulunmak epey zor” diyor.
Grönland halkı bu olanlara ne diyor?
Grönland’ın nüfusu yalnızca 56 bin. Bunlar buz katmanının kenarlarında dar bir koridorda küçük topluluklar halinde yaşıyor. Lakin buzullar nedeniyle birbirlerini görmeleri güç.
Narsaq köyünde yaşayan Christian Mortensen, çocukken var olan bir buzulun giderek küçüldüğünü ve parçalanıp sulara karıştığını anlatıyor.
Hava sıcaklığındaki artış daha fazla tarımı mümkün kılıyor. Etrafta otlanan inekler çarpıyor gözünüze.
Ancak genç Grönlandlılar iklim değişikliğini tasayla izliyor. İklim değişikliğine karşı kampanya yürüten İsveçli Greta Thunberg’den ilham aldıklarını söylüyor.
Ne yapılabilir?
Box ve grubunun iddiaları doğruysa buz katmanındaki artma ve azalma eğilimi yeni bir safhaya girmiş, buzulların küçülme suratı artış suratını aşmış durumda ve buz kaybı daha süratli olacak.
2015 Paris İklim Mutabakatı’nın öngördüğü formda global ısınmaya neden olan gazların salınımını azaltıcı tedbirler alınsa bile Grönland’da erime suratı biraz yavaşlama ile birlikte süratle devam edecek.
Bilim insanları bu yüzden Grönland’daki kampanyacılar üzere kendi hareket planlarını hazırlama gereksiniminden kelam ediyor.
Bölgeye düzenlenen uçak seferlerinin yol açtığı karbondioksit salınımını azaltıcı tedbirler almaya başladılar.
Araştırmaların yapıldığı güney bölgesinde bulunan Narsarsuaq havaalanı yakınlarına 6 bin adet Sibirya karaçamı dikiliyor.
Bir uçuşta salınan karbon ölçüsünü emebilmesi için 10 ağacın 60 yıl büyümesi gerekiyor. Fakat bunun bir birinci adım olduğuna ve daha büyük ormanların iklim değişikliğinin yol açtığı sonuçlar bakımından ufak da olsa tesiri olacağına inanılıyor.