Depremin etkilediği 11 vilayette, tekrar yapılanma için epey uzun bir gereksinim listesi var. Yalnızca sarsıntı dirençli binalar inşa etmek kâfi değil; altyapıdan tüm belediyecilik hizmetlerine kadar pek çok başlığın tekrar ele alınması gerekiyor. Yine inşa sürecinde kamu özel işbirliği (KÖİ) projelerinin değerine dikkat çeken KÖİ Araştırma Merkezi Lideri Dr. Eyüp Vural Aydın, “Toplu taşımadan, kreşe ve parklara kadar pek çok hizmeti bu halde hayata geçirebilirsiniz. 11 vilayette özel bölümle işbirliği olmadan bu işin altından kalkılamaz. Denetim edilmediği takdirde her vakit risk vardır lakin denetlenirse, düzgün sonuç alınır” dedi.
ASIL GAYE AFET ÖNCESİ
KÖİ Lideri Aydın, Japonya’da 2015’te yaşanılan 7.8 büyüklüğündeki zelzelenin akabinde ülkede tekrar inşa sürecinde özel dal ve kamu işbirliği projelerinin tesirini hatırlattı. Ülkede Afet Riskinin Azaltılma Stratejisi (ARAS) sistemini oluşturduklarını belirtti. Aydın, “Özel kesim, STK, üniversiteler, siyasi partiler, sarsıntıda kayıpları olanların oluşturduğu bir sistem kurmak gerekiyor” dedi.
KÖİ Araştırmaları Merkezi olarak Japonya’da kamuda misyonlu olan isimlerle görüştüklerini aktaran Aydın, şöyle devam etti: “Çünkü zelzeleden sonra KÖİ ile mahallî idarelerde birtakım projeler yapılmıştı. Japonya, çalışmaları afet öncesi ve afet sonrası olarak ikiye ayırıyor: afet öncesi, okul öncesi başlayan bir bilinçlendirme ve hazırlık süreci. Afet sonrasında ise arama kurtarma ve tekrar inşa süreci geliyor. Afet öncesi süreçte kurtarılabilecek insanların oranı yüzde 83. Bu bizim öncelikli gayemiz olmalı.”
JAPONYA NE YAPTI
* İhalelerde elektrik dağıtım şirketine sarsıntının akabinde 24 saat içinde elektriği kesme, 25. saatte ise elektriği verme zaruriliği getirdi.
* Saha çalışanlarının profesyonel arama kurtarma takımları olması istendi.
* Bağlantıda asla kesilmeyecek bir sistem kurulması ihalede yer aldı ve ihale bedeli buna nazaran belirlendi.
TÜRKİYE NE YAPABİLİR
* 20 vilayette envanter çalışması yapılmalı. İstanbul’da muhtemel bir zelzele için hangi vilayetlerle koordine olunacağı şimdiden bilinmeli. Bilinçlendirme 81 ili kapsamalı.
* Hazine yerleri için ihale kurallarına, sarsıntı bölgesi de eklenmeli. Örneğin İstanbul’da ihale alana zelzele bölgesinde tekrar yapılanmaya dahil olma kuralı getirilmeli.
* Sarsıntıdan etkilenen 11 ilin kendi ARAS’ı olmalı. Kaynakların eş vakitli ve eşit dağılımı için her kentin kendi gelirini yaratacağı bir sistem kurulmalı.
BANKALAR DENETİMDE
Türkiye’de çok konuşulan KÖİ projelerinde 2022 yılında hizmet ödemeleri hariç, KÖİ garanti ödemeleri 35 milyar TL oldu. KÖİ’lerin kamu dışında kredi veren yerli ve yabancı bankalar tarafından da denetlendiğini söyleyen Aydın, “Bankalar, ‘hizmeti gerçek vermezsen devletten ceza alabilirsin, devletten ceza alırsan benim borcumu ödeyemezsin’ diye denetliyor. Örneğin Avrasya Tüneli’nde banka temsilcileri iki ayda bir tüneli denetleniyorlar. Bu projeleri yapmazsanız gelişme bahtınız yok, bu projeler bir manada ekonomiyi canlandırıyor” diye konuştu.
ŞEFFAFLIK VURGUSU
IMF Eski Ekonomisti Burcu Aydın Özüdoğru ise “Büyük proje yatırımları ve ekonomik büyümeyle KÖİ’lerin münasebeti müspet ve kuvvetli. Verimliliğin, teknolojinin ve inovasyonun kamuda, özel dala nazaran daha düşük olması KÖİ’lerin yarattığı avantajlardan biri. Ayrıyeten finansmana erişim konusunda da avantaj sağlıyor. Burada denetlemenin ve şeffaflığın ön planda olması çok kıymetli. Yanlışsız planlama yapılmazsa ekonomiler üzerinde katma kıymet değil, kambur oluşturabilir. Gereklilikler sağlanmazsa verimlilik azaldığı üzere tekelci yapı da ortaya çıkabilir. Bu da bizi daha makûs bir yapıya götürecektir” dedi.