Kara delikler, nötron yıldızları ve teorik astrofizik üzerine araştırmalar yürüten Özel, aynı vakitte NASA Astrofizik Komitesi Başkanlığını, NASA Lynx Uzay Teleskobu Bilim ve Teknik Ekibi Başkanlığını ve Uzay Ufku Teleskobu Bilim Kurulu ve Modelleme ve Tahlil Çalışma Grubu Başkanlığını yürütüyor.
Astrofizik konusundaki başarılı çalışmaları münasebetiyle 2015’te Amerikan Fizik Derneği onur üyeliğine ve 2013’te Türkiye Bilim Akademisi üyeliğine seçilen Özel’in, Amerikan Fizik Derneği Maria Goeppert Mayer Mükafatı, Harvard Radcliffe Enstitüsü Bursu, Kaliforniya Berkeley Üniversitesi Miller Enstitüsü onursal profesörlüğü bulunuyor.
Ünlü fizikçi Albert Einstein, matematikçi John Nash üzere dünyanın en tanınmış bilim insanları ile birlikte 20 kişilik “Büyük Fikirler” listesine ismini yazdıran Özel, son olarak ODTÜ Üstün Hizmet Ödülü’ne layık görüldü.
20 yıldır kara delikleri görüntülemek için çalışıyor
Prof. Dr. Feryal Özel, bilim dünyasında çığır açması beklenen Memleketler arası Olay Ufku Teleskobu projesi kapsamında bir ortaya gelen bilim adamlarının, Dünyaya 53 milyon ışık yılı uzaklıktaki Virgo grup yıldızındaki M87 Galaksisi’nin merkezindeki harika masif kara deliğin görüntülenmesine ilişkin açıklama yaptı.
20 yıldır kara deliklerin görüntülenmesi üzerine çalışmalar yaptığını lisana getiren Özel, 200 bilim insanından oluşan takımın, dünyanın farklı noktalarına kurulan 8 teleskobu sanal olarak birbirine bağlayarak elde ettikleri birinci kara delik fotoğrafını nisan ayında basın toplantısıyla kamuoyuna duyurduklarını anımsattı.
“Sır üzere sakladık”
Özel, kendisinin de kara deliklerin modellemesinin yapıldığı Uzay Ufku Teleskobu Bilim Kurulu ve Modelleme ve Tahlil Çalışma Kümesi Başkanlığını yürüttüğünü aktardı.
Uzaydan 2017’de aldıkları dataların açıklanmasının 2019 Nisan ayını bulduğunu bildiren Özel, şu bilgileri verdi:
“Dünyanın farklı yerlerindeki radyo teleskoplarla elde edilen X-ışını bilgilerini birleştirerek oluşturulan kara delik fotoğrafı, dünyanın 5 kentinde eş vakitli basın toplantılarıyla kamuoyuna duyuruldu. Bilim insanları, duydukları heyecanı anında paylaşmak ister. Natürel ki kara deliği 2018 Ağustos ayında birinci gördüğümüzde çok memnun olduk, lakin 2019 Nisan ayına kadar hiç kimseye bir şey söyleyemedik. Zira hem emin olmamız hem de yayınları hazırlamamız gerekiyordu. Birinci kara delik manzarasını aldığımızı sır üzere saklamak hayli zordu.”
Kara deliğin birinci kere fotoğraflanmasına ait haberin 4 milyar şahsa ulaştığını, bunun inanılmaz bir sayı olduğunu vurgulayan Özel, dünya genelinde medya kuruluşlarının bu ilgilerinden epeyce mutlu olduklarını lisana getirdi.
Einstein’in Genel Görelilik Kuramı’nda ve kendisinin de 2000 yılından beri yaptığı çalışmalarda kara deliklerin varlığına ait teorilerin bulunduğuna işaret eden Özel, tüm bu teorilerde evrendeki kara deliklerin spesifik özelliklerinden kelam edildiğini hatırlattı.
Dünyanın pek çok noktasına pozisyonlandırılmış teleskoplardan elde ettikleri datalarla çektikleri kara delik fotoğrafına ait Özel, “Evrendeki en garip cisim denilebilecek kara deliklerin özelliklerini ortaya koyma etabına geldik. Uykusuz geçen onca geceden sonra bilim insanı olarak bu türlü bir çalışmayı tarihe bırakabilmek büyük bir his. Ancak bu son nokta değil, diğer amaçlarımız de var.” sözlerini kullandı.
“Işığın yok olduğu kara bir boşluk var”
Özel, görüntüledikleri kara delik fotoğrafına ait, “Kara deliğin ortasında, ışığın büsbütün yok olduğu kara bir boşluk; etrafında ise gazların daima döndüğü bir kısım bulunuyor. Yer çekiminin tesiriyle bu gazlar, kara deliğe hakikat gidiyor lakin bir taraftan da etrafında dönüyor. Kara deliğin etrafı de bu nedenle parlak görünüyor. Yani etrafı simit, ortasında bir delik var üzere görünüyor.” açıklamasını yaptı.
“Bu, daha bir başlangıç”
“Kara deliğin görüntülenmesi ile birlikte daha evvel bilim dünyasında bilinmeyen hangi sırrın ortaya çıkarıldığına” ait soruya karşılık Özel, “Bu bir başlangıç diyelim öncelikle. Bundan sonra, bu deneyin başarılı olduğunu gösterdikten sonra olağan ki çok daha evresi olacak.” dedi.
Einstein’in Genel Görelilik Teorisi’nde kara deliklerin kainattaki en garip cisimler olarak bilindiğine işaret eden Özel, şöyle konuştu:
“Gerçekten kara deliklerin özellikleri var mı yok mu sorusunun yanıtını arıyoruz. Şu ana kadar gördüklerimize nazaran, ‘gerçekten de ışığın da kaybolduğu bir hacim var. Işığın ortaya çıkamaması demek hiçbir bilginin bize ulaşamaması manasına geliyor. Yani kara delikler, kozmostan bağıntısız ufak adacıklar yaratıyor güya. Bunun natürel ki çok çeşitli testlerini yapabileceğiz artık. Daha evvel daima kara deliğin etrafındaki tesirlerine bakarak ne olduğunu anlamaya çalışıyorduk. Birinci kez bu olay ufkunun varlığını, ışığın yok olduğunu kendi gözlerimizle görebiliyoruz. Olağan ki çok daha farklı şeyler yapabileceğiz bu datalarla.”
“Temel bilim araştırmalarının hayata çok büyük yansıması var”
Prof. Dr. Feryal Özel, kara deliklerin görüntülenmesinin günlük yaşama rastgele bir tesirinin bulunup bulunmayacağına ait soruyu yanıtlarken, temel bilim araştırmalarında elde edilen dataların hayata da çok büyük yansımalarının bulunduğunu, buna örnek olarak icadından yıllar sonra lazerin ameliyatlarda kullanılır hale geldiğini, cep telefonlarına yüklenen GPS sistemlerinin de Einstein’in Genel Görelilik Kanunu sayesinde çalıştığını aktardı.
Bu teori sayesinde uyduların yerlerinin doğrulandığına işaret eden Özel, “Bundan 100 yıl evvel ortaya konmuş bu teori, artık adres bulmada tüm dünyadaki insanlara kolaylık sağlıyor. Yani temel bilimde karşılaştığımız kavramlar, kesinlikle insanın hayatını ve teknolojiyi bir gün etkiliyor. Lakin bu olmasa bile insan meraklı ve keşfetmekten zevk alan bir yapıya sahip. Büsbütün insan ruhunun keşfinden kaynaklanan bir araştırma.” diye konuştu.
“Belki Einstein’in teorisinin eksik olduğu bir yer olacak”
Özel, evrenle ilgili yürüttüğü çalışmalara ait şu değerlendirmelerde bulundu:
“Biz grup olarak Einstein’in teorisinin tam olmadığını kanıtlamaya çalışıyoruz. Yani teori, yer çekimini çok düzgün açıklıyor fakat bir de bizim parçacıkları anlatmakta kullandığımız kuantum mekaniği dediğimiz bir öteki fizik teorisi var ve ikisi birbiriyle örtüşmüyor. Bir yerde birinden birinin değişik bir hali olması gerek ki örtüştükleri bir noktayı bulabilelim. Kara deliklere bakmamızın nedenlerinden biri de bu. Yani kara deliklerde, etrafında hem kuantum mekaniğinin tesirlerinin hem de yer çekiminin çok kuvvetli tesirlerinin olabileceği yerler arıyoruz. Hasebiyle bu daha başlangıç.
Kara delik fotoğrafını elde ettikten sonra biz sayısal olarak çok fazla testini yapacağız bu kanunların. Yani tahminen Einstein’in teorisinin eksik olduğu bir yer olacak. Onu bulursak olağan ki bizi çok keyifli eder. Einstein, hayatı boyunca kara delik fikrinden nefret ederek yaşıyor. Kara delikler, şayet sahiden teorinin öngördüğü üzere ise nasıl görünüyorlar kısmı çok yeni bir çalışma. Yani son 20 yıllık çalışmalar bunlar. O yüzden yeni yeni datalar elde ediyoruz.”
“Einstein’in Görelilik Teorisi 1915 yılında yayımlandı. Bu durumda teorinin 104. yılında Einstein’in kuramı değişebilir mi?” sorusuna Özel, “Tabii yani Newton’un kanunları, birkaç yüzyıl sonra değişti. Yani bir noktaya kadar diyelim ki güneş sistemindeki cisimlerin nasıl hareket ettiğini vesaire pek hoş açıkladı lakin bir noktada Merkür’ün yörüngesini açıklayamaz hale geldi. Fizik ve bilim o denli bir şey. Devamlı geliştirmeye çalışıyoruz.” cevabını verdi.