İngiliz gökbilimci Jeremiah Horrocks, bilim tarihinin en kıymetli keşiflerinden birini yaptığında takvimler 1639 yılını gösteriyordu.
Horrocks, Venüs geçişini isabetli bir biçimde varsayım etmeyi ve Dünya ile Güneş ortasındaki arayı hakikat hesaplamayı başaran birinci bilim insanı olarak tarihe geçti.
Cambridge Üniversitesi’nde öğrenci olan Horrocks’ın hesaplamaları sayesinde, Dünya’nın kilisenin o yıllarda dediği üzere kozmosun merkezi olmadığı, bilakis Güneş’in etrafında dönmekte olduğu birinci sefer kanıtlandı.
Dahası Isaac Newton’ın yerçekimiyle ilgili çığır açan çalışmalarının temeli de tekrar Horrocks’ın bulgularıyla atıldı.
Ancak günümüzde Horrocks da astronomi bilimine katkıları da neredeyse büsbütün unutulmuş durumda. Pekala ancak neden? 22 üzere çok genç bir yaşta hayatını kaybeden Horrocks matematikteki baş döndürücü muvaffakiyetlerinin hak ettiği takdiri neden göremedi?
KATKILARINA KARŞIN HORROCKS’I HATIRLAYAN ÇOK AZ
Cambridge Üniversitesi’nde astronomi uzmanı olarak misyon yapan Dr. Matt Bothwell, The Guardian’a yaptığı açıklamada, “Horrocks olmasaydı Newton için bütün modüller yerine oturmuş olmayacaktı. Lakin buna karşın astronomi tarihi meraklıları dışında kendisini hatırlayan neredeyse hiç kimse yok” diye konuştu.
Geçtiğimiz günlerde İngiltere’de sahnelenmeye başlayan “Horrox” isimli oyun, bu unutulmuş bilim insanını tarihte hak ettiği pozisyona getirmeyi hedefliyor.
Oyunun müellifi David Sear, Horrocks’ın “evreni algılayışımızı değiştiren” bir dahi olduğunu belirtti ve “Jeremiah Horrocks’tan evvel kozmosun kapsamına dair hiçbir fikrimiz yoktu. Dünya’nın yaratılışın merkezi olmadığını kanıtlayan ve İncil’in sözü sözüne yorumlanmasına dayanan Hristiyan öğretilerinin aksini ispatlayan birinci kişi oydu” dedi.
Horrocks’ın Venüs geçişi hesabının grafiği
SADECE BİR EL YAZMASI KALDI, O DA AZ DAHA KAYBOLACAKTI
Buna karşın Horrocks’ın Venüs geçişi hakkındaki çalışmaları az daha sonsuza dek kayboluyordu. İç savaştan ve Büyük Londra Yangını’ndan sonra geriye yalnızca Latince yazılmış bir el yazması kalmıştı.
Horrocks’ın vefatından sonraki 20 yıl boyunca bir gökbilimciden başkasına dolaşan bu el yazması nihayet 1662 yılında Polonyalı bir gökbilimciye ilişkin bir kitabın eki olarak yayımlandı.
Sear, “Newton’a gelene kadar hiç kimse Horrocks’ın çalışmasının değerini anlamadı” diye konuştu ve ekledi:
“Horrocks 20 yaşındayken, çok ünlü bir gökbilimci olan Johannes Kepler’in hesaplarında bir kusur bulup düzelterek çok büyük bir atılım yaptı.”
Horrocks’ın hesaplarına nazaran, bir sonraki Venüs geçişi 1761’de değil birkaç gün içinde yaşanacaktı. Hakikaten o denli de oldu. Sears, “Venüs geçişinin yanlışsız vaktini öngörebilen tek kişi Horrocks’tı” dedi.
İKİ ARKADAŞ VENÜS’Ü İKİ BAŞKA YERDEN GÖZLEMLEDİ
Horrocks’ın bu keşfi yaptıktan sonraki birinci işi amatör bir gökbilimci olan arkadaşı William Crabtree’ye haber vermek oldu. (Manchester’da yaşayan Crabtree’nin asıl mesleği manifaturacılıktı.)
Bu sayede Horrocks ve Crabtree, Venüs geçişini iki farklı noktadan gözlemleme fırsatını elde etti. Bu süreçte yaptıkları ölçümler, ikiliye öteki bilim insanlarının elinde olmayan değerli datalar sağladı.
Sear, “O yıllarda Güneş’le Dünya ortasındaki arayı ölçmenin tek yolu ortada sabit bir obje seçmek ve o objeyi nirengi alıp hesap yapmaktı” sözlerini kullandı.
Newton, 1678’de yayımlanan yapıtı “Principia”da Horrocks’ın müşahedelerinin değerinden bahsediyordu.
Sear, “Eğer vaktinde Horrocks o müşahedeleri yapmış olmasa, Newton yerçekimiyle ilgili çalışmalarını tamamlayamayabilirdi. Prensiplerini daha evvelki çalışmalar üzerine kurmuştu” diye konuştu.
Liverpool’daki Heaven Earth heykeli Horrocks’a adanmış
OKUL MASRAFLARINI KARŞILAMAK İÇİN ÇALIŞMAK ZORUNDAYDI
“Horrox” oyunu, Horrocks’ın 1632 yılında Cambridge kentine adım atmasıyla başlıyor. Sear, “O vakitler tam olarak kaç yaşında olduğu bilinmiyor fakat muhtemelen 14-15 yaşlarındayken Lancashire’dan Cambridge’e kadar yürümüştü. Yıldızlar üzerine çalışmak istiyordu” dedi.
Bir saatçinin oğlu ve kendi kendini eğitmiş bir bilim insanı olan Horrocks, Cambridge’de bir yandan okuyor bir yandan da çalışıyordu.
Sınıf arkadaşlarına hizmet eden, odalarını temizleyip lazımlıklarını boşaltan Horrocks için Sear, “Cambridge’deki kolejlerden yalvar yakar kitap alırdı. Okuldan diploma almadan ayrıldı zira muhtemelen her şeyi okuyup bitirmişti” dedi ve ekledi:
“Bugün olsa kendisine bir çocuk dahi muamelesi yapardık. O yaşta o karmaşık matematik süreçlerini anlaması, ilkel teleskoplar kullanarak o mükemmel müşahedeleri yapması ve kozmosun doğasıyla ilgili yerleşik dini ve bilimsel inançları altüst eden sonuçlara varması, vaktinin 400 yıl ilerisinde bir dahi olduğunu gösteriyor.”
Sear, Horrocks’ın hak ettiği takdiri görememesinin sebebinin de genç yaşta ölmesi olduğunu belirtti. Çünkü Horrocks, çalışmalarını yayımlatma ve meslektaşlarının hürmetini kazanma fırsatını hiç bulamadı. O nedenle de Galileo ve Kepler üzere isimler bugün hala hayatımızın bir parçasıyken Horrocks yalnızca meraklıların tanıdığı biri olarak kaldı.
The Guardian’ın “The forgotten maths genius who laid the foundations for Isaac Newton” başlıklı haberinden derlenmiştir.