Güneş Sistemi’nde en son keşfedilen gezegen olarak bilinen Plüto’nun ‘gezegen’ unvanının elinden alınması bilim dünyasını ikiye böldü. Son olarak NASA yöneticisi Jim Bridenstine’ın, “NASA yöneticisi Plüto’yu bir defa daha gezegen ilan etti diye yazabilirsiniz. Ben bu kelamın ardındayım, bu biçimde öğrendim ve bu bilginin doğruluğunun arkasındayım” kelamları Plüto konusundaki tartışmaları yine gündeme getirdi. İstanbul Aydın Üniversitesi Gök Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Orhan Gölbaşı, Plüto için tanımlanan ‘cüce gezegen’ kavramını ve hakikaten bir gezegen olup olmadığına dair açıklamalarda bulundu.
Plüto’nun Güneş Sistemimizde son keşfedilen gezegen olduğunu belirten Gölbaşı, “Keşfinden sonra, gözlemevleri Plüto üzerine araştırmalarını sürdürdüler. Plüto’nun hafif uzamış, armutsu bir imgesini daha dikkatli inceleyen Naval Gözlemevi’nden James W. Christy, 22 Haziran 1978’de Plüto’nun yalnız olmadığını ve bir uydusu olduğunu keşfetti. Uyduya ölüleri Yunan vefat Yaradanı Hades’e (Plüto) taşıyan kayıkçı Charon’un ismi verildi. Keşfinden sonra geçen süreçte daima göz önünde olmasına rağmen, Plüto’nun bir uydusunun olduğu 48 yıl boyunca fark edilememişti. Bu durum, Güneş Sistemi’nde yeni bir gökcisminin keşfedilmesinin aslında ne kadar sıkıntı olduğunun da bir ispatıydı. Yeni uydunun keşfiyle, Plüto’nun büyüklüğü de kesin olarak belirlenmişti. Plüto’nun çapı 2 bin 274 km, Charon’unki ise bin 172 km. idi. Bir diğer farklı detay da şuydu: Sistemin kütle merkezi, Plüto ile Charon ortasındaki uzay boşluğuna düşüyordu. Halbuki Güneş Sistemimizde, gezegen ile uydusunun oluşturduğu ortak kütle merkezinin ana gezegen üzerine düşmediği diğer bir örnek yoktu. 2005’te Eris keşfedildi. Eris, Plüto’dan daha büyük bir Kuiper Nesli cismi (KBO) olarak dikkat çekti. Şayet Plüton bir gezegen ise öbür KBO’lar üzere, Eris de gezegen sınıfına sokulmalıydı. Bu durumda, “bir cisme gezegen denmesi için, objektif ve bilimsel destek ne olmalıydı?” tabirlerini kullandı.
“IAU PLÜTON’UN BAHTINI BELİRLEMEK İÇİN TOPLANDI”
İstanbul Aydın Üniversitesi Gök Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Orhan Gölbaşı, “Sonunda Memleketler arası Astronomi Birliği (IAU) duruma el koydu. IAU, astronomi terminolojisinde yetkili tek kurum olarak, yeni bir gezegen tarifini 14-25 Ağustos 2006 tarihleri ortasında Prag’da yapılan 26. Genel Konsey Toplantısı’nda masaya yatırdı. IAU Lideri Ron Ekers, toplantıdan 2 yıl evvel, iştirakçilerin bu mevzuda bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi için bir Gezegen Tanımlama Komitesi kurmuştu. Gezegen Tanımlama Komitesi, Güneş Sistemi’nde bulunan gezegen ve öbür gökcisimlerinin üç sınıfa ayrılmasını öneriyordu: Gezegen: Güneş etrafında bir yörüngede dolanan kendi kütle çekimi altında, hidrostatik istikrar halinde ve çabucak hemen global bir hale sahip olan ve yörüngesinin yakın komşuluğunu temizlemiş olan bir gökcismidir. Cüce gezegen: Güneş etrafında bir yörüngede dolanan, kendi kütle çekimi altında, hidrostatik istikrar halinde ve çabucak hemen global bir biçime sahip olan lakin yörüngesinin yakın komşuluğunu temizlememiş olan ve kendisi bir gezegenin uydusu olmayan gökcismidir. Güneş Sistemi’nin Küçük Objeleri: Güneş etrafında yörüngede dolanan ve üstteki tariflere girmeyen başka gökcisimlerinin tümü. Dolanma periyotları 200 yıldan daha uzun küçük cisimlerin tümü, Ceres, Plüton ve Eris dâhil, cüce gezegenler sınıfına giriyorlardı” açıklamasında bulundu.
“GEZEGENLİĞİ ELİNDEN ALINDI CÜCE GEZEGENLERİN BİRİNCİSİ KABUL EDİLDİ”
Plüto’nun asıl olarak zayıf kütle çekiminden ötürü ‘gezegenlik’ sıfatını kaybettiğini anlatan Gölbaşı, “Sonunda, IAU Genel Kurulu’nun 24 Ağustos 2006 tarihinde yapılan kapanış oturumunda yeni gezegen tanımlaması konusundaki teklifler oylandı. Cüce gezegen “Dwarf planet” tarifinin kullanılması kabul edildi. Plüto’nun “cüce gezegen” olarak tanımlanması ve bu yeni cinsin prototipi sayılması, 237 evet, 157 hayır ve 30 çekimser oyla kabul edildi. Bu tanımla gelen yeniliğe nazaran, gezegenler civarlarını yakın komşuluklarında bulunan gökcisimlerinden temizleyecek kadar kütleli olmalıydı. Jüpiter, Satürn, Neptün ve Uranüs üzere gezegenler de, pak yörüngelere sahip uydularıyla bir aile oluşturur. Oluşan sistemde, uydular birbirleriyle çarpışma riski olmadan kararlı yörüngelerde dolanırlar. İşte bu dinamik tesir gezegen belirlemede en aktif faktörlerden biri sayıldı ve Plüto’nun küme düşmesine neden oldu. Böylece, masalsı bir keşif sonunda uzun mühlet gökbilimcilerin ilgi odağı olan Plüto’nun bir alt kümeye düşmesi, oy çokluğuyla da olsa katılaşmış oldu. Plüto, Amerikalılar tarafından keşfedilen birinci gezegen olması bakımından onlar için kıymetliydi. NASA Liderinin açıklamalarında bu unvanı kaybetmiş olmanın hüznü öne çıkmış olabilir” halinde konuştu.